Een markant gebouw in Apeldoorn. De Ambacht heeft lang dienstgedaan als Ambachtsschool. Dat begon klein, met de oprichting van een Volkshuis in 1895.
Van daaruit kwam al snel het idee voor een Vakschool voor Toekomstige Ambachtslieden, die in 1901 opende in het verbouwde Volkshuis. Sindsdien is de school bijna constant in ontwikkeling. Er worden regelmatig nieuwe cursussen en opleidingen toegevoegd, waardoor steeds meer ruimte nodig is. In 1939 vond de grootste verbouwing plaats, waarbij het gebouw voor een groot deel de vorm heeft gekregen die het nu nog heeft. Het gebouw was in die tijd de trots van de leraren, leerlingen en van heel Apeldoorn. Wat in 1900 begon als een eerste roep om ‘wat aan het ambachtsonderwijs te doen’, was nu een volwaardig nieuw gebouw, van alle gemakken voorzien voor die tijd, op een prominente plek in Apeldoorn.
Het is dus ook niet zo gek dat dit gebouw veel historische waarde heeft, ook al is het een ware lapjeskat door de vele aanbouwen en ‘mooi van lelijkheid’. De blokkendoosvorm die het gebouw sinds 1939 heeft, sluit aan bij de Nieuw-Zakelijke bouwkunst van die tijd. Maar wie goed kijkt ziet meer dan alleen maar blokken. Het asymmetrisch geplaatste torentje, de brede dakoverstekken en de licht terugspringende hoekpartij aan de linkerkant van het grote bouwdeel geven wat speelsheid.
In de jaren ’80 is het gebouw vernieuwd, omdat grote verbouwingen steeds niet door konden gaan. Het grote trappenhuis heeft toen zijn huidige uiterlijk gekregen, met en afwerking in kwartsiet. Ook het trappenhuis aan de kant van de Molenstraat en het kunstwerk daarop komen ook uit deze tijd. Het kunstwerk werd gemaakt door medewerkers van de school.
Na het vertrek van ROC Aventus in 2007 heeft het pand een tijd leeg gestaan. In 2014 vroeg de gemeente Apeldoorn aan de Kabath Vastgoedbeheer om het pand te beheren.
Zij knapten het gebouw op en verhuurden de lokalen aan ondernemers. In eerste instantie werd het gebouw gevuld met ambachten die vroeger ook in het gebouw te vinden waren. Later kwam er meer een mix van oude en nieuwe ambachten, met toevoeging van horeca en sport. De ondernemers brengen nieuwe energie in het gebouw en er ontstaan soms onverwachte samenwerkingen. Wat hen bindt is de liefde en passie voor hun vak en het gebouw. Want of je het nou mooi of lelijk vindt, de Ambacht hoort bij Apeldoorn.
Op dit moment hangt er een foto van de plaquette, maar binnenkort is het origineel weer te vinden in het pand. De bronzen plaat waarop de vijf oprichters van de Ambachtsschool te zien zijn: C. Wegerif, J. van den Braak, Jhr. G.W. Mollerus, R. Kerkhoven en H.P.J. Tutein Nolthenius.
De plaquette verhuisde mee naar het Edison College met een docent die tot het laatst heeft lesgegeven op de Ambachtsschool. Nu het Edison College overgaat in een nieuwe school, heeft ze de plaquette aan Joost en Roel gegeven. Zij onthullen het beeld bij de opening van De Ambacht.
Duizenden leerlingen en docenten. Ondernemers die komen en soms ook weer gaan. In de meer dan honderd jaar dat de Ambachtsschool bestaat, hebben de muren heel wat gezien en gehoord. Als ze toch eens konden praten…
Dat kunnen ze! Althans, een aantal muren. In een opberghok zijn leuzen terug te vinden uit de tijd dat de ruimte als strafhok werd gebruikt. Leerlingen hebben in de muren gekrast, soms zelfs met jaartal erbij. Een kleine blik in de geschiedenis die laat zien hoe het geweest moet zijn.
In 1895 werd de vereniging Het Volkshuis opgericht, met als doel om de arbeidersklasse te ontwikkelen. In Het Volkshuis werden cursussen en lezingen gegeven en kon je gebruikmaken van diverse boeken en tijdschriften.
Vanuit het Volkshuis kwam in 1899 het idee voor de oprichting van een Vakschool voor Toekomstige Ambachtslieden. De Vereniging tot Bevordering van Ambachtsonderwijs werd opgericht door Chris Wegerif, J. van den Braak, Jhr. G.W. Mollerus, R. Kerkhoven en H.P.J. Tutein Nolthenius. De oprichters vonden het belangrijk dat ”toekomstige handarbeiders niet alleen hun handvaardigheid door een schoolopleiding buiten de patroons-werkplaats werd aangekweekt, maar ook dat zij daarnevens onderricht zouden ontvangen in theoretische vakken waaronder tekenles”. Met steun van de gemeenteraad werd in 1901 de Ambachtsschool geopend, in het verbouwde en uitgebreide Volkshuis.
Op 1 oktober 1901 waren er 145 leerlingen op de avondschool ingeschreven en 38 op de dagschool. De eerste directeur was Christoffel Geldof. Leraren waren de heren Heuvelink, De Widt, Van Driesum, Puype, Schipper en Boogerd.
In 1905 wordt de school voor het eerst uitgebreid. Aan de noordoostzijde van het hoofdgebouw, dat parallel aan de Stationsstraat lag, werden vier lokalen gemaakt. Dit bouwdeel bestaat nog steeds en de smeedijzeren sierankers met het bouwjaar ‘1905’ zijn nog steeds te zien, half verscholen achter een later aangebrachte brandtrap. Het is niet bekend wie de verantwoordelijke architect is, maar mogelijk maakte A. van Driessum het ontwerp. Eén van de eerste leraren op de school was namelijk ook ene Van Driessum.
In 1914 werd de school opnieuw uitgebreid aan de achterkant van het hoofdgebouw, met een aantal werkplaatsen. Aangezien er geen bouwtekeningen meer zijn van de uitbreidingen in 1905 en 1914 is het niet duidelijk om welke bouwdelen het precies gaat. Waarschijnlijk gaat het om het achterste bouwdeel met trappenhuis, dat oorspronkelijk met 2 lagen en kap werd gebouwd (zoals te zien op onderstaande foto en bestaande geveltekeningen uit 1937).
Na het onverwachte overlijden van Geldof in 1927, werd oud-marineofficier J.J. Oltmans directeur. Hij voegde in de jaren ‘20 en ‘30 de cursussen kleermaken, behangen, stofferen en typografie toe. Ook kwamen er opleidingen voor meubel maken, elektrotechniek en Meer Uitgebreid Technisch Onderwijs.
In 1930 wordt voor de nieuwe cursussen en opleidingen een nieuwe vleugel toegevoegd. Deze werd aan de kant van de Stationsstraat direct links van het oude Volkshuis gerealiseerd. Helaas zijn ook van deze uitbreiding geen bouwtekeningen meer, waardoor we niet weten wie de architect is. Het ligt voor de hand dat het om J.G. en P.K. Mensink gaat, die in 1938-1939 een grote verbouwing aan de school uitvoerden.
In 1936 werd de opleiding koper-, lood- en zinkwerken aan de ambachtsschool toegevoegd. Directeur Oltmans kreeg in 1938 bij Koninklijk Besluit toestemming om een tweejarige dagcursus voor de opleiding van aanstaande werktuigkundigen van de koopvaardij te verbinden. Daarnaast kwam er een opleiding voor machinisten. Deze cursussen vormden de voorloper van de latere School voor Scheepswerktuigkundigen en de Auto Technische School (ATS).
Doordat er nieuwe opleidingen waren toegevoegd barstte het gebouw bijna uit zijn voegen. In 1938-1939 vond dan ook een grote vernieuwing van de voorbouw (zijde Stationsstraat en Molenstraat) plaats door het Apeldoornse architectenbureau J.G. en P.K. Mensink. Van deze verbouwing zijn nog enkele bouwtekeningen en blauwdrukken bewaard gebleven.
Bij de verbouwing ging het oorspronkelijke gebouw van het Volkshuis geheel verloren. De nieuwbouw uit 1930 bleef staan. Op de plek van het Volkshuis kwam een vrij massief schoolgedeelte met vier bouwlagen. De bestaande achterbouw uit 1905 en 1914 kregen er een bovenverdieping bij en de hoofdingang werd van de Stationsstraat verlegd naar de Molenstraat.
Door deze verbouwing ontstond in grote lijn de huidige vorm van het gebouw. Een meteen in het oog vallend onderdeel van de nieuwbouw is het asymmetrisch geplaatste torentje met aan drie zijden een klok. Waarschijnlijk is hiervoor gekozen omdat het oude Volkshuis ook een klok had. Net zoals nu zullen veel mensen deze klok hebben gebruikt om te kijken of ze hun trein nog konden halen.
In dezelfde periode als de verbouwing vroeg directeur Oltmans subsidie aan voor de opzet van een afdeling voor auto-technisch onderwijs. In 1942 werd de Auto Technische School (ATS) opgericht, de eerste door het Rijk en de Gemeente gesubsidieerde autoschool in Nederland. Nu de ATS een feit was, waren er in het gebouw aan de Molenstraat drie scholen gesitueerd: de Ambachtsschool, de Machinistenschool en de Auto Technische School.
Tijdens de oorlog gingen de lessen gewoon door. Alleen in 1944 moesten de schoolactiviteiten door de oorlogsomstandigheden en het brandstoffentekort worden gestaakt. Al in mei 1945 is vervolgens weer een voorzichtig begin gemaakt met de lessen.
In 1947 droeg Oltmans de leiding van de Ambachtsschool over aan de nieuwe directeur: K.B. Meijerhoff. Oltmans richtte zich vanaf dat moment volledig op de leiding van de ATS en de machinistenschool. Dat de ATS een succes was, blijkt uit het feit dat er al snel ruimtegebrek was in het gebouw. De school verhuisde uiteindelijk naar een nieuw gebouw aan de Loolaan.
Ook tijdens de bestuursperiode van Meijerhoff (1947-1974) breidde het onderwijs van de school zich uit. Zo is in 1951 gestart met de afdeling Brood- en Banketbakken (later omgedoopt tot Consumptieve Techniek). In een ruimte bij het hoofdtrappenhuis werden de gemaakte producten verkocht. Verder is in de loop van de jaren ’50 ook een afdeling voor landbouwwerktuigen toegevoegd.
Naast nieuwe vakopleidingen, groeide het idee dat leerlingen ook een soort maatschappelijke vorming moesten krijgen om te kunnen slagen in de maatschappij. Al die ambities en initiatieven pasten niet meer in de bestaande behuizing. Vanaf 1951 zou vaak worden geprobeerd om te verbouwen of te nieuwbouwen, maar de plannen liepen steeds vast door het bezuinigingsbeleid van de rijksoverheid. Daarom werden er noodlokalen en sportterreinen op andere plekken in de stad gebruikt.
De gerenommeerde Apeldoornse architecten G.W. van den Beld en zijn zoon C.M.B. van den Beld tekenden in 1965-1957 de plannen voor de uitbreiding. Ze tekenden onder andere een paar flinke nieuwe vleugels. Een van de vleugels moest zelfs groter worden dan de bestaande school.
Een grote uitbreiding kwam er niet. Wel kwam er een kleine uitbreiding aan de oostkant van de school. In 1962 werd achter het hoofdtrappenhuis voor een nieuwe docentenkamer een bovenverdieping toegevoegd. Van deze verbouwing kun je nog steeds de van ramen met glasblokken voorziene (inmiddels voormalige) buitengevel zien.
Uit de schoolcorrespondentie blijkt dat de school met medewerking van de gemeente opnieuw bezig was met het aankopen van percelen waar de woningen zouden worden gesloopt. De ontwikkelingen hier hingen samen met de gemeentelijke plannen voor de verbreding van deze straat.
Vlak voor het diamanten schooljubileum nam K.B. Meijerhoff afscheid als directeur. In 1974 werd hij opgevolgd door G.J. Krosenbrink. Vanaf die tijd werd de school niet langer het Uitgebreid Lager Nijverheids Onderwijs (ULNO) genoemd, maar de Lagere Technische School (LTS).
Kort nadat Krosenbrinks directeur was geworden, splitsten de LTS en de Streekschool voor Beroepsbegeleidend Onderwijs in de regio Apeldoorn, Deventer en Zutphen. Door de splitsing kwam er meer ruimte vrij, maar toch moesten er al vrij snel weer nieuwe noodlokalen worden gebouwd aan de Auroralaan.
In de loop van de jaren ’70 verdwenen niet alleen de woon- en winkelhuizen aan de kant van de Molenstraat maar werden ook de uitbouwen van de school gesloopt. Tot na 2006 verwezen de hier gelegen parkeerplekken naar de beoogde verbreding van de straat. De school wilde vanwege van de uitbreidingsplannen haar terreinen aan de Auroralaan ruilen met gemeentelijke grond bij de hoofdlocatie.
Toen het in de jaren ’80 nog steeds niet duidelijk was of en hoe de school kon uitbreiden, is door C.M.B. van den Beld de bestaande bebouwing gemoderniseerd. In 1987-1988 vernieuwde hij de interieurs, waaronder het hoofdtrappenhuis dat een nieuwe afwerking in kwartsiet kreeg. Tegelijkertijd schiep hij aan de kant van de Molenstraat het forse trappenhuis dat nog steeds in het oog springt vanaf de Stationsstraat. Rechts hiervan kwam een nieuw gedeelte met toiletgroepen en andere ruimtes. De nieuw opgemetselde gevels en een in ijzer uitgevoerd kunstwerk gingen hier een voorlopige mooie oplossing vormen. Inmiddels zijn deze onderdelen niet meer weg te denken.
Omdat de beoogde uitbreiding nooit is gerealiseerd zijn in de loop van de jaren aan de kant van de Molendwarsstraat (nu Korte Molenstraat) diverse nieuwe bouwdelen gebouwd. De hoofdentree is daarbij van de Molenstraat naar deze zijstraat overgegaan.
In 1999 vond de fusie plaats met het ROC Aventus en in 2007 heeft deze onderwijsinstelling het complex verlaten. In 2013 vroeg de gemeente Apeldoorn aan De Kabath vastgoedbeheer of zij mogelijkheden zagen in het pand. Dat leidde tot brainstormsessies en nieuwe concepten om ambachten in Apeldoorn weer een plaats te geven.
Eind 2014 is de school omgetoverd tot de werkplaats voor een groep enthousiaste ondernemers. Allerlei disciplines worden beoefend onder één noemer: samenwerken en zo het oude gilde gevoel, dat ook bij ambachtelijkheden behoort, te belichamen. Samen met vastgoedbeheerders Joost Hamming en Rijn Platteel wordt tot2021, zoals het gebouw tijdelijk genoemd werd, gepositioneerd tot dé ontmoetingsplek in Apeldoorn waar écht wat gebeurd.
De gemeente Apeldoorn heeft het gebouw in 2020 verkocht aan Joost Hamming en Roel den Hollander. Zij werken nu aan de plannen voor de toekomst van De Ambacht. Het schoolcomplex behoort namelijk samen met maar een paar andere gebouwen in de buurt, tot de historische ankerpunten in het vernieuwde straatbeeld.
Molenstraat Centrum 1, 7311 XG Apeldoorn
Op de hoogte blijven? Schrijf je dan in voor de nieuwsbrief.
Inschrijven
Deze website maakt gebruik van cookies. Lees meer over cookies in onze cookieverklaring.
Deze cookies verzamelen nooit persoonsgegevens en zijn noodzakelijk voor het functioneren van de website.
Deze cookies verzamelen gegevens zodat we inzicht krijgen in het gebruik en deze website verder kunnen verbeteren.
Deze cookies zijn van aanbieders van externe content op deze website. Denk aan film, marketing- en/of tracking cookies.